El Nino – Cebuano

1. Unsa ang El Nino phenomenon?

Ang El Niño usa ka panghitabo sa panahon nga mahitabo kung adunay pag-init sa ibabaw nga tubig sa Dagat Pasipiko, partikular sa rehiyon palibot sa ekwador. Kini nga pag-init mahimong makabalda sa normal nga mga pattern sa panahon ug hinungdan sa mga pagbag-o sa ulan ug temperatura sa tibuuk kalibutan. Ang El Niño kasagarang mahitabo matag pipila ka tuig, ug mahimong molungtad sulod sa pipila ka bulan ngadto sa usa ka tuig o labaw pa.

Ang mga sangputanan sa El Niño mahimong makahuluganon, ug mahimong magkalainlain depende sa lokasyon ug kagrabe sa panghitabo. Usa sa labing mahinungdanong epekto sa El Niño mao ang agrikultura. Sa pipila ka bahin sa kalibutan, ang El Niño mahimong mosangput sa mga kahimtang sa hulaw, nga mahimong hinungdan sa pagkapakyas sa ani ug pagkunhod sa ani. Mahimo kini nga adunay makadaot nga epekto sa mga mag-uuma, nga mahimong mawad-an’emng gigikanan sa kita ug maglisud sa pagsangkap’emng mga pamilya. Dugang pa, ang epekto sa agrikultura mahimong adunay mas lapad nga mga sangputanan sa ekonomiya, tungod kay ang sektor sa agrikultura usa ka hinungdanon nga kontribusyon sa mga ekonomiya sa daghang mga nasud.

Mahimo usab nga adunay epekto ang El Niño sa mga pattern sa panahon sa kalibutan, nga mosangput sa mga pagbag-o sa temperatura, pag-ulan, ug bisan ang mga panghitabo sa grabe nga mga panghitabo sa panahon sama sa mga bagyo ug baha. Sa pipila ka bahin sa kalibutan, ang El Niño mahimong mosangpot sa mas kanunay ug grabe nga mga bagyo, nga makapahinabog dakong kadaot sa imprastraktura ug mga panimalay. Ang epekto sa El Niño sa mga pattern sa panahon mahimo usab nga adunay epekto sa kalikopan, hinungdan sa mga pagbag-o sa sulog sa dagat, lebel sa dagat, ug pag-apod-apod sa mga species sa tanum ug hayop.

Gawas sa epekto niini sa agrikultura ug sa kinaiyahan, ang El Niño mahimo usab nga adunay mga sangputanan sa kahimsog sa tawo. Sa pipila ka mga lugar, ang El Niño mahimong mosangpot sa pagkaylap sa mga sakit nga dala sa tubig, tungod kay ang mga kondisyon sa hulaw makapalisud sa pag-access sa limpyo nga tubig. Dugang pa, ang mga panghitabo sa grabe nga mga panghitabo sa panahon mahimong magbutang sa mga tawo sa peligro sa kadaot o sakit.

Sa kinatibuk-an, ang El Niño usa ka natural nga panghitabo nga mahimong adunay mahinungdanon ug layo nga mga sangputanan alang sa kalibutan. Pinaagi sa pagsabot sa mga hinungdan ug epekto sa El Niño, makatrabaho kita sa pagtukod og mas lig-on ug malungtarong mga komunidad nga mas makasugakod sa epekto niini ug sa uban pang natural nga panghitabo.

2. Epekto sa El Nino sa Pilipinas

Ang Pilipinas dili estranghero sa mga natural nga kalamidad, apan usa ka panghitabo ang partikular nga nagdala ug kadaot sa nasud sa makadaghang higayon – ang El Niño. Kini nga panghitabo sa panahon, tungod sa pag-init sa Dagat Pasipiko, mahimong adunay makadaot nga sangputanan alang sa Pilipinas, lakip ang mga hulaw, pagkapakyas sa tanum, bagyo ug bisan ang kanihit sa pagkaon. Niining artikuloha, atong tukion ang layog-abot nga mga sangpotanan sa El Niño sa Pilipinas, gikan sa epekto niini sa agrikultura ug ekonomiya ngadto sa mga epekto niini sa adlaw-adlaw nga kinabuhi sa mga tawo ug pagsulay sa pagpaabut sa mga epekto niini sa katapusan sa 2023.

Ang El Niño usa ka weather phenomenon nga naghampak sa Pilipinas sulod sa mga dekada. Mahitabo kini kung ang temperatura sa nawong sa Dagat Pasipiko motaas sa kasagaran, hinungdan sa mga pagbag-o sa mga pattern sa hangin ug sirkulasyon sa atmospera. Kini nga pagkabalda sa mga pattern sa panahon mahimong adunay seryoso nga mga sangputanan alang sa Pilipinas, nga nagsalig pag-ayo sa agrikultura ingon usa ka hinungdan nga gigikanan sa kita ug seguridad sa pagkaon. Atol sa mga tuig sa El Niño, ang nasud kanunay nga maigo sa dugay nga hulaw, nga mahimong mosangput sa pagkapakyas sa ani ug pagkunhod sa ani. Sa baylo, kini mahimong moresulta sa mas taas nga presyo sa pagkaon, nga magbutang sa kabug-at sa ekonomiya ug makapalisud sa daghang mga Pilipino nga maka-access sa mga batakang panginahanglan. Partikular kini nga naobserbahan sa panahon sa El Nino sa 1997/98, diin ang mga komunidad sa agrikultura sa Pilipinas nag-antus sa kaylap nga pagkawala sa ani (Dawe et al., 2009 & Lopez ug Mendoza 2004). Mokabat sa 60% sa produksiyon sa humay sa Pilipinas gikan sa isla sa Luzon, nga adunay duha ka nag-unang yugto sa pag-ani sa humay (ang prinsipal gikan sa Oktubre hangtod Nobyembre ug ang ikaduha, mas gamay, gikan sa Marso hangtod Abril). Ang pag-uswag sa sistema sa irigasyon sukad sa mga tuig sa 1970 nahimong posible nga matriple ang produksiyon sa humay niining isla panahon sa ting-init ug karon mokabat sa 43% sa tinuig nga produksiyon sa humay (Roberts et al., 2009). Ang ubang mga mag-uuma sa mga sistema sa irigasyon dili igo nga gipanalipdan batok sa hulaw tungod sa limitado nga kapasidad sa pagtipig. Bisan kung adunay igo nga kapasidad sa pagtipig sa mga sistema sa irigasyon, ang panginahanglan alang sa tubig gikan sa mga sektor sa kasyudaran ug industriya sa panahon sa hulaw mahimong moresulta sa pagkunhod sa pagkaanaa sa tubig alang sa mga katuyoan sa agrikultura (Dawe et al. 2009). Bisan pa, ang mga sistema sa rainfed rice nagpabilin nga usa ka importante kaayo nga kapanguhaan alang sa daghang mga kabus nga mag-uuma sa Pilipinas, ug sa pag-usab mas daling madala sa kapit-os sa hulaw. Dili sama sa nangaging mga pagtuon, Roberts ug al., 2009 nakit-an nga ang mga sistema sa irigasyon ug rainfed nga humay naapektuhan sa El Nino phenomenon, bisan kung lahi ang epekto niini. Ang pagkunhod sa produksiyon alang sa sistema sa irigasyon nahibal-an nga nag-una tungod sa pagkunhod sa lugar nga naani ug sa ting-init nga adunay kalabotan sa pagkunhod sa 3.7% sa produksiyon, samtang ang sistema sa ulan nag-una nga nag-antus gikan sa mga hulaw nga may kalabutan sa El Nino panghitabo ug nalangkit sa 13.7% nga pagkunhod sa produksiyon sa panahon sa ting-init. Sa pagkahibalo niini, uban sa tukma nga pagdumala sa mga import, stock ug insurance alang sa rainfed dependent nga mga mag-uuma, posible nga ipaubos ang El Nino nga epekto sa epekto sa produksiyon sa humay sa mga populasyon, ug ilabi na ang pinakapobre nga populasyon, kinsa proporsyonal nga mogasto sa kadaghanan’emng kita alang sa bugas.

Ang mga epekto sa El Nino sa mga industriya sa dagat daghan. Kini nga panghitabo mahimong makaapekto sa daghang mga parameter nga nalambigit sa kadagatan sama sa temperatura sa ibabaw, kaparat, pagkaanaa sa sustansya, sulog sa dagat, mga bagyo sa tropiko… Kini nga mga pagbag-o sa kadagatan mahimo’g adunay hinungdanon nga dili madugay o malungtaron nga mga epekto sama sa pagtaas sa biomass sa phytoplankton, kaylap nga coral bleaching ug miresulta sa mga sakit sa seaweed, hulga sa mga mananap nga mammal sa dagat ug mga pagpatay sa isda (Damatac ug Santos, 2016). Naghatag kini og dakong presyur sa panginabuhian ug seguridad sa pagkaon sa mga Pilipino, ug ilabina sa mga komunidad sa baybayon diin ang mga fish farm o pangisda mao ang nag-unang tinubdan sa pagkaon ug kita sa daghang mga tawo.

Ang epekto sa El Niño sa agrikultura dili lang limitado sa indibidwal nga mga mag-uuma – mahimo usab kini nga adunay daghang epekto sa mas lapad nga ekonomiya. Ang agrikultura usa ka dako nga kontribyutor sa GDP sa Pilipinas, nga nagkantidad sa mga 9% sa kinatibuk-ang output sa ekonomiya sa nasud. Kung mapakyas ang mga pananom ug mas mubu ang abot, mahimo’g mosangput kini sa pagkunhod sa output sa agrikultura, nga mahimo’g adunay negatibo nga epekto sa ekonomiya sa kinatibuk-an. Kini mahimong mosangpot sa mas taas nga presyo sa pagkaon, nga makapalisud sa mga tawo sa pagpalit sa mga batakang panginahanglan. Dugang pa, ang epekto sa sektor sa agrikultura mahimo’g adunay usa ka ripple nga epekto sa ubang mga industriya, sama sa paggama ug transportasyon, nga mosangput sa dugang nga kalisud sa ekonomiya.

Ang epekto sa El Niño sa Pilipinas dili lang limitado sa agrikultura ug ekonomiya mahimo usab kini nga adunay dakong epekto sa adlaw-adlaw nga kinabuhi sa mga tawo. Sa mga tuig sa El Niño, daghang mga Pilipino ang mahimong makasinati sa kakulang sa tubig, tungod kay ang kakulang sa ulan mosangpot sa pagkahurot sa mga tinubdan sa tubig. Kini makapalisud sa pag-access sa limpyo nga tubig alang sa pag-inom, pagluto, ug sanitasyon, ug mahimong mosangpot sa pagkaylap sa mga sakit nga dala sa tubig. Dugang pa, ang hulaw mahimong mosangpot sa mga sunog sa kalasangan, nga mahimong hinungdan sa polusyon sa hangin ug mga problema sa respiratoryo sa mga tawo nga nagpuyo sa duol.

Ang epekto sa El Niño sa Pilipinas dili limitado sa hinanaling epekto sa hulaw ug kapakyasan sa pananom. Ang dugay nga mga sangputanan sa panghitabo mahimo usab nga hinungdanon, labi na sa mga termino sa pagkadaot sa kinaiyahan. Ang hulaw ug pagpuril sa kalasangan mahimong mosangpot sa pagkaguba sa yuta ug pagkunhod sa katambok sa yuta, nga makapalisud sa pagpatubo sa mga pananom sa umaabot. Dugang pa, ang pagsunog sa kalasangan ug uban pang mga tanum sa panahon sa El Niño nga mga tuig makapagawas ug daghang carbon dioxide ngadto sa atmospera, nga makatampo sa pagbag-o sa klima. Tungod niini, ang mga sangputanan sa El Niño sa Pilipinas mabati sa dugay nga panahon pagkahuman sa panghitabo, nga nakaapekto dili lamang sa karon nga henerasyon, apan usab sa umaabot.

Sa konklusyon, ang El Niño usa ka kusog nga panghitabo sa panahon nga adunay daghang mga sangputanan alang sa Pilipinas. Gikan sa epekto niini sa agrikultura ug ekonomiya hangtod sa mga epekto niini sa adlaw-adlaw nga kinabuhi sa mga tawo ug sa kinaiyahan, ang mga sangputanan sa El Niño mahimong makadaot. Bisan pa niini, ang nasud nagpakita og talagsaong kalig-on atubangan sa maong mga hagit, uban sa mga ahensya sa gobyerno ug non-government nga mga organisasyon nga nagtrabaho aron makunhuran ang epekto sa El Niño sa mga huyang nga komunidad. Pinaagi sa pagsabot sa mga hinungdan ug sangpotanan sa El Niño, mas makapangandam kita sa mga epekto niini ug maningkamot sa pagtukod og mas lig-on ug malungtarong mga komunidad.

Aron sa Dugang pa

Hilario, F. et al. (2009) ‘El Nino Southern Oscillation in the Philippines: Impacts, Forecasts, and Risk Management’, Philippines Journal of Development [Preprint], (66).

Roberts, M.G. et al. (2009) ‘El Niño–Southern Oscillation Impacts on Rice Production in Luzon, the Philippines’, Journal of Applied Meteorology and Climatology, 48(8), pp. 1718–1724. Available at: https://doi.org/10.1175/2008JAMC1628.1.

Damatac II, A.M. and Santos, M.D. (2016) ‘Possible Effect of El Nino on Some Philippines Marine Fisheries Resources’, Philippine Journal of Science, 145(3), pp. 283–295.